Меморијата како чувар на најчовечкото

Кон книгата Мојата бабичка не знае која сум. Пишува: Ана Јовковска

Кон книгата Мојата бабичка не знае која сум од Ива Безиновиќ-Хејдон и Хана Тинтор, во превод на Калиопа Петрушевска, Скопје: Чудна шума, 2023

Пишува: Ана Јовковска

Читам, плачам, читам, плачам… Неретко ми паднале в раце книги со патетична содржина, но не секогаш успеале да предзивикаат силна емоција кај мене. И обратно, има книги и филмови коишто воопшто не кокетираат со патетика, а сепак ме оставиле раскршена на милион кристалчиња емоција… Една таква е илустрираната книга за деца Мојата бабичка не знае која сум (Чудна шума, 2023) од хрватската авторка Ива Безиновиќ-Хејдон и илустраторката Хана Тинтор во превод на Калиопа Петрушевска. И не сум сигурна дали ова е книга само за деца или уште повеќе книга за возрасни. Многу пати сум пишувала за стареењето, ејџизмот, меморијата, губитокот, траумата, смртноста, но низ една друга димензија. Овој текст го пишувам низ чиста емоција, без нималку потреба од стилизација…

Пред точно дваесет година го гледав филмот The Notebook (2004)(смешно звучи на македонски преведен како Тетратката) во режија на Ник Касаветес, според сценарио на Џереми Левен и Јан Сарди, а базиран на истоимениот роман од 1996 година на Николас Спаркс. Рајан Гослинг уште не беше прославен како одличен и згоден актер (не антиципиравме тогаш дека еден ден ќе биде Кен во претенциозниот филм Барби/Barbie, фантастичната комедија од 2023 година во режија на Грета Гервиг што ги подели мислењата на феминистиките), а темата за младиот пар од 1940-тите години ми ги пробуди активистичките импулси за класните разлики и потребата од левичарска социјална борба. Ако го тргнам настрана антикапиталистичкиот момент, како и романтизацијата и сексуализацијата на филмските сцени, оваа драма ме освести за еден друг проблем на менталното здравје – деменцијата. За среќа, мојот прв контакт со оваа болест или синдром беше на филмското платно. Дваесет години подоцна на мојот седумгодишен син му ја читам книгата Мојата бабичка не знае која сум и размислувам колку е тешко да се загуби меморијата, вниманието, разумот…

Книжевноста е секогаш на првиот браник на сензибилизирањето со тешките теми. Разговорите со децата за болеста и смртта се голем предизвик на секој родител. Имено, моето дете првпат се соочи со загуба преку смртта на кучето на сестра ми, пред неколку години. Сè уште беше малечок за да му го објасниме концептот за смртноста, па најлесно ни беше да му кажеме дека кучето заминало на небото и дека оттаму постојано нè гледа. По некое време следуваше фаза во која беше опседнат со умирањето, токму затоа што неговото мало мозоче не успеваше да го разбере и да го соџвака концептот на смртта. Минатата недела сосема случајно на телевизија се погоди музички спот во кој едно девојче се разделува од своето милениче – стар златен ретривер што го носат на еутаназија. Се фатив себе си како панично го менувам каналот на телевизорот, за да го заштитам од конкретната содржина, особено затоа што и ние дома имаме кучка – златна ретриверка која следново лето ќе наполни десет години. Не беше првпат да не можам да најдам начин да му ги објаснам тешките работи и филозофските концепти…

Неизбежно е да дојде денот кога ќе треба да се простиме од кучето, а ќе дојде и денот кога ќе треба да се простиме од баба и дедо. Моите родители се пред прагот на 80-та година и секој рационален човек треба постепено да го подготвува своето дете дека еден ден баба и дедо ќе заминат од овој свет. Му велам дека тоа ќе биде кога ќе наполнат сто годни. Не знам ни самата што зборувам кога е во прашање темата за смртта. Заштитувајќи ги децата во розов меур, всушност, ги лишуваме од потребната психолошка подготовка за реалниот живот. Но, неверојатно многу ми помогна приказната за бабичката која полека почнува да заборава, ја губи меморијата, а со тоа и разумот, и целиот нежен однос помеѓу внуката Ема и бабата Зринка.

Приказната почнува со палачинки! Со кампување и шатор! Со возење велосипед и пливање со баба! Со игра! Бабата е портретирана е како семоќна во очите на својата внука, како полна со живот и страст, како жена за која нема нешто невозможно. Тоа е менталниот пресек во кој внуката се чувствува сигурно и заштитено. И тие двете (баба и внука) заедно прават куклени претстави, плетат волнени џемпери, цртаат стрипови, читаат приказни… сè до денот кога веќе не… Прекрасно е опишан процесот во кој бабата полека ја губи силата, физичката, но и менталната. Првин почнува да поставува необични прашања за тоа каде ѝ се очилата, како се вика сосетката, дали утрото го испила апчето и слични работи за кои не умее повеќе да се сети. Еден ден палачинките по грешка ги прави со сапуница наместо со масло, не знае да се врати дома со автобусот, не може сама да се закопча и облече… Целиот тој процес на обезмоќување на старицата е толку суптилно раскажан, а толку силно допира.

Имено, низ едноставниот јазик на авторката Безиновиќ и илустрациите на Тинтор се освестува комплексната тема за стареењето и губењето на меморијата како чувар на најчовечкото. Приказната полека нè вовлекува да ја прифаќаме немоќта, староста, деменцијата и тагата. На емоционалниот спектар се појавува и ранливоста во родов контекст. Ема првпат го гледа својот татко како плаче за баба Зринка и со тоа се случува ослободувачкиот и катарзичниот момент во приказната. Подоцна таткото ѝ објаснува дека и кога баба ќе ја нема, таа повторно ќе биде со нас… што внесува искра надеж во целата тага.

Во нарацијата доскокнува и кучето Макс кое им ги враќа радосните сеќавања од еден ден минат на ливадата… Спомените им се наоѓаат како гума за спасување и Ема продолжува да ја посетува баба си во домот за стари лица, да ѝ раскажува, да се смее со неа, без разлика што баба Зринка веќе не ги препознава… Во вртлогот од тага и радост, малата Ема осознава дека љубовта е вечна. За некои теми ни е ужасно тешко да зборуваме со децата. Разговорот за болеста и смртта секогаш е мачен. Литературата е еден од начините како да го направиме тоа… Мојата бабичка не знае која сум е книга која на децата им ја приближува темата за стареењето, но и идејата за сеќавањето, живеењето со спомените и вечната љубов.